„Na groblju u G. Zabrđu se nalazi „Trpeza“ i ona je služila kao molitvište, a 1907. godine pored nje je podignuto na drvenim stubovima jedno zvono, te su se tu obavljala bogosluženja. Po svoj prilici, na tom mjestu je bila crkva, na šta ukazuju sva kazivanja mještana. Kamena trpeza je vjerovatno bila časni presto u toj crkvi. Danas je to mjesto gdje se služe „poljske molitve“.
Čitajući mnogo istorijskih knjiga i tekstova na društvenim mrežama o ovoj temi sve više postoji dokaza da je „Trpeza“ ustvari bila oltar u staroj crkvi iz doba Nemanjića u G.Zabrđu.
Alija Ćatić, učitelj iz Koraja 1901 godine piše: „Raspitivajući dalje o rečenom „Crkvištu“ pripovjedao mi je tutnjevački paroh g.Đorđe Jovanović ovo: „Na Crkvištu u Koraju bila je nekada pravoslavna crkva, koja po božijoj Providnosti „pobježe“ u Srbiju, ali je njena časna trpeza ostala u gornjo-zabrđanskom groblju, gdje se i danas nalazi. Trpeza je ravno izbrušena ploča koja ima u sredini izdubljenu lokvicu u koju se nalije mrvičak vode, te ju sveštenik blagosiva nedeljom, ili kojom lokalnom svetkovinom, Blagoslovljenom vodicom narod se umiva poradi zdravlja. Ako slučajno nema sveštenika, narod će se i sam uz ovu trpezu moliti“
U prvim osmanskim popisima stanovništva 1548. godine, nigdje se ne spominje da u korajskoj župi ima pravoslavna crkva, što znači da Osmanlije u župi nisu zatekli ni jednu pravoslavnu bogomolju, ali prema narodnim predanjima i ostacima dijelova crkve pod zemljom na lokalitetu „Crkvište“, kao i prema pronađenim predmetima, dokazano je da je pravoslavna crkva postojala, podignuta za vrijeme Nemanjića, i da je porušena pod pritiskom pape. Dakle, istočni dio korajske župe, odnosno nahije, naseljavali su pravoslavci.
Po ovome zaključujemo da je pravoslavna crkva već bila srušena do 1548 godine. Inače pravoslavna crkva u Koraju izgrađena je za vrijeme vladavina Nemanjića, dakle između 1166–1371 godine. Ugarska i papa zahtjevali su suzbijanje „jeretičke crkve“. Već 1234. godine, dvije godine posle dolaska Stefana Mateja Ninoslava na vlast, iz Ugarske je pokrenut veliki krstaški pohod. Papstvo je tom pohodu dalo veliki značaj, jednak savremenim nastojanjima da se pokrene Peti krstaški rat. U tom pohodu vjerovatno je i srušena praavoslavna crkva u Koraju. Znači oko 1234. godine. Istorija pamti naredbu pape o rušenju pod opravdanjem „Ne može jeretička crkva biti tako blizu katoličkog samostana u Koraju“. Narednih godina poslije 1234. godine materijal od crkve je negdje prenijet i od njega je vjerovatno izgrađena crkva. Od te crkve prema istorijskim činjenicama ostao je oltar. Taj oltar iz Nemanjićke crkve star više od 8. vijekova nalazi se u Gornjem Zabrđu. Zaključak je da je u Gornjem Zabrđu izgrađena pravoslavna crkva još u 13. vijeku i da je postojala sve do oko 1800. godine. Kada je vjerovatno zapaljena od strane turske vlasti kao osveta za ustanak Srba u Srbiji. Zavod za zaštitu spomenika Republike Srpske bio je ljetos na ovoj lokaciji i još uvijek čekamo rezultate te posjete.
Evo još malo istorijskih činjenica o postojanju pravoslavne crkve u Koraju, koja je kasnije premještena u Gornje Zabrđe:
Iz rukopisa Hajrudina Denjagića…
„… i zaista na istočnoj strani Koraja uz samu cestu postoji malo uzvišenje tzv. Crkvište, a od njega i lokalitet Varoš, poznato kao jedno od najznačajnijih neolitskih naselja u sjevernoj Bosni.
Tačan datum gradnje crkve nisam nigdje pronašao, ali prema ostalim podacima podignut je u prvoj polovini 13. vijeka.
Poslije otkrivanja temelja bivšeg katoličkog samostana, sa sigurnošću se može reći da je istoričar Handžić, kao i drugi putopisci koji su do sada pisali o postojanju samostana u Koraju, pronašli navodnu lokaciju samostana, ali su je zamijenili sa lokalitetom „Crkvište“ jer je „Crkvište“ mjesto gdje je nekada bila pravoslavna crkva.“
Iz knjige Slobodana Lukića o Bogutovom selu saznajemo:
„Stanovništvo Bogutovog Sela je pravoslavne vjeroispovjesti od samog njegovog osnivanja i naseljavanja iz južnih dinarskih krajeva, Hercegovine i Crne Gore, polovinom 18. vijeka. Za vrijeme turske okupacije o izgradnji pravoslavnog hrama u selu se nije moglo govoriti, pošto turska vlast to nije dozvoljavala jer je postojala već izgrađena crkva u Gornjem Zabrđu, čiji sveštenik je istovremeno bio bogutovački paroh. Dolaskom nove austrougarske vlasti 1878. godine, bili su stvoreni uslovi za izgradnju, ali se vjerska služba i dalje obavljala u drugim parohijama“
Znajući da je Turska vladala ovim područjem do 1878. god. zaključujemo da je do tog perioda postojala crkva u Gornjem Zabrđu. I da je to najvjerovatnije bila baš ta crkva kojoj je trpeza bila oltar u istoj.
Dalje S.Lukić piše: „…Zbog toga su stanovnici Mukate i Stankovića učestvovali u izgradnji nove kamene crkve u Gornjem Zabrđu, na Trpezi. Crkva je zajednički izgrađena 1913. godine za potrebe parohijana Bogutovog Sela i Zabrđa.“
Pošto se u tekstu navodi „NOVE“ kamene crkve logičan zaključak da je postojala i stara koja nije bila od kamena nego pretpostavljamo, drvena. Postoji i priča da je u G.Zabrđu bila započeta gradnja crkve na susjednom Dragića brdu. Da je bila građena od dasaka i da je vjerovatno srušena od strane Turaka ili je izgorjela. Ali pošto o toj crkvi nema istorijskih činjenica niti pisanih tragova, od iste informacije ćemo se ograditi. Inače svako mjesto gdje je nekad bila crkva, Srbi zovu „crkvište“ i slično, što nije slučaj sa pomenutom lokacijom na Dragića brdu što da je zaključak da tu crkve nije ni bilo. Nego da je crkva u sadašnjem groblju bila taj objekat koji se pominje u narodnom predanju i da je bio od drvenog materijala pa i vjerovatno pokovan daskom. Šta se desilo sa tom crkvom koja nije postojala 1901 godine, još uvijek ne znamo, ali ćemo i to istražiti.
Dakle, ako Zavod za zaštitu spomenika Republike Srpske dokaže da je „Trpeza“ u Gornjem Zabrđu oltar iz Nemanjićke crkve u Koraju iz 13. vijeka onda postoji mogućnost velikog istorijskog otkrića neprocenljive istorijske vrijednosti i za Srpsku pravoslavnu crkvu a i za čitav Majevički kraj. Tako bi i Ugljevik dobio veoma bitnu turističku destinaciju vjerskog turizma. Ostaje da neko stručniji podrobnije istraži ove činjenice i da dobijemo dokaz ovoj teoriji.
Istraživao i autor teksta D.Todorović/Ugljevik 2022/2023
Korišteni izvori:
Alija Ćatić „Bilješke o Koraju“
Hajrudin Denjagić „Baština sjeveroistočne Bosne“
Lukić, Slobodan (2004). Bogutovo Selo – selo koje o(p)staje. Bijeljina.
Društvene mreže
0
20
20
20
