TAMO DALEKO, TAMO JE SRBIJA – VRS U SOLUNU

Organizacija starješina Vojske Republike Srpske (OSTA VRS) organizovala je početkom aprila fakultativnu ekskurziju za članove organizacije u Solun na srpsko vojničko groblje Zejtinlik, te na ostrva Krf i Vido. U povratku su posjetili manastirski kompleks Meteori, zatim Ohrid i na kraju su imali prijem u kasarni Vojske Srbije u gradu Vranje

Tri mjeseca je trajala organizacija ove ekskurzije i koja je napokon uspješno izvedena početkom mjeseca aprila. Tačno 100 pripadnika bivše Vojske Republike Srpske članova organizacije koja okuplja bivše ratne starješine VRS proputovalo je više od 3.000 km puta da bi se poklonilo sjenima srpskih ratnika koji su poginuli ili umrli za slobodu svoje otadžbine Kraljevine Srbije.

Prva stanica na tom putu bio je čuveni grčki grad Solun i Srpsko vojničko groblje Zejtinlik. Jednom od najprometnijih ulica Soluna, Langada, stiže se do uzvišenja koje je od centra udaljeno oko 1,5 km, a na kome se nalazi ograđeni prostor starog srpskog spomen groblja. Na prostoru od preko 7 hektara, oivičen veličanstvenim čempresima, nalazi se Zejtinlik.

Na ovom spomen groblju sahranjeno je oko 22.000 vojnika od kojih je oko 8.000 srpskih. Takođe, na Zejtinliku počivaju i kosti oko 8.000 francuskih boraca, dok preostali grobovi pripadaju vojnicima iz Italije, Rusije i Velike Britanije. Čitav prostor je lijepo uređen, a inače je poklon grčke Vlade. Na ovom mjestu sahranjeni su posmrtni ostaci vojnika stradalih na Solunskom frontu u Prvom svjetskom ratu, a koji su bili sahranjeni u oko 250 rasutih malih grobalja duž cijele linije tadašnjeg fronta. Ovdje ne počivaju jedino borci koji su bili stradali i sahranjeni preko linije fronta.

Idejnu skicu za kapelu i kriptu priredio je arhitekta Aleksandar Vasić, i na njoj je rađeno od 1926. do 1928. godine pod stručnim nadzorom tada uglednog arhitekte Budimira Hristodula, ponatom kao jednim od čuvenih 1.300 kaplara. Malo je poznato da je Vasićevu ideju razradio mnogo poznatiji ruski arhitekta Nikolaj Krasnov, darujući objektu finalni izgled. Pomenuti Rus autor je, između ostalog, zdanja Vlade Srbije i Ministarstva inostranih poslova u Beogradu. Sav materijal koji je koriščen za  izgradnju kapele i kripte donet je iz tradašnje Jugoslavije gde je i obrađivan – kamen je korišćen iz kamenoloma Momin kamen nedaleko od mjesta Džep, granit iz Kadine luke blizu Ljiga, a cement iz Beočina. Zbog obrade i transporta materijala, početak gradnje trajao je do 1933.godine, a radovi su privedeni kraju 1936.godine. Zejtinlik je, zajedno sa mauzolejom, kapelom i kosturnicom, svečano osvještan 11.novembra 1936.godine na praznik Dan primirja u Prvom svetskom ratu.

Nakon posjete Solunu, ekspedicija je krenula ka ostrvima Krf i Vido.

Ni ne sluteći tada da će njegova pjesma “Plava grobnica” biti smatrana za jednu od najljepših rodoljubivih pjesama, a ujedno postati i sinonim za veliko stradanje srpskog naroda tokom Prvog svjetskog rata, čuveni srski pjesnik, Milutin Bojić je pjevao:

Stojte, galije carske! Sputajte krme moćne!
Gazite tihim hodom!
Opelo gordo držim u doba jeze noćne
Nad ovom svetom vodom…

Iako su veze grčkog i srpskog naroda postojale i prije, čini se da su od tog perioda znatno ojačale. Od 03. decembra 1915. pa sve do 06., odnosno 21. januara naredne godine, kada je završeno njihovo iskrcavanje na omanjem grčkom ostrvu Vido, nadomak Krfa, trajala je golgota srpskih ratnika, koji su u želji da ne kapituliraju, bili prinuđeni da se povlače preko teritorije Crne Gore i Albanije.

Domaćin ekskurziji na Krfu bio je Ljubomir Saramandić, književnik i kustos Srpske kuće na Krfu. Ljubomir Saramandić je autor knjiga „Tamo daleko“, „Hodočašće na Krf“, „Sve je ovo legenda“, a sarađivao je kao stručni konsultant na scenarijima u nekoliko filmskih projekata kao što su „Gde cveta limun žut“, „Plava grobnica“, „U početku bi reč“. “– Osećanje duga i dužnosti prema precima jeste nešto što mora doneti vjeru, optimizam i potrebu da se savladavaju prepreke u budućnosti, i upravo to osećanje kod mladih ljudi budi zdrav patriotski duh, poručio je prisutnima Saramandić, podsećajući i vizuelno ilustrujući stradnje srpske vojske, prelazak kroz Albaniju, oporavak i pomoć grčkog naroda.” Uz riječi želje za srećan put, Saramandić je starješine VRS ispratio na ostrvo Vido. To jutro kiša je počela rano da pada i ni jedan brod nije htio da isplovi, a na kraju su ipak imali zanimljivo putovanje i to “gusarskom ladjom”. Zanimljivom replikom nekadašnjih “gazda” svjetskih mora.

Prije nego što su francuskim lađama  stigli na grčko ostrvo Krf, koje je među srpskim ratnicima proglašeno ostrvom spasa, na žalost među preživjelim srpskim ratnicima javio se pegavi tifus, koji se smatra najvećom epidemijom ikada, uzevši u obzir da je nebrojeno života tada izgubljeno.

U posebno oformljenoj bolnici na omanjem ostrvu Lazareto, koje je smješteno između mjesta Guvija na Krfu i ostrva Vido, vidane su rane mnogim srpskim ratnicima.

A oni, čiji život je bio u velikoj opasnosti su prebacivani na obližnje ostrvo Vido, koje je u srpskoj tradiciji upamćemo i kao Plava grobnica, ali i kao ostrvo smrti. Tamo se nalazila bolnica u kojoj je bio omogućen smještaj za čak 1.600 hrabrih srpskih ratnika. Nažalost, broj preminulih je mnogo veći…

Kako su srpski ratnici koji su bili prebačeni na ovo ostrvo bili posebno lošeg zdravstvenog stanja, mnogi od njih su svoje živote okončali upravo na ovom mjestu, daleko od svoje otadžbine.

Uzevši u obzir da na samom ostrvu nije više bilo mjesta za sahranjivanje, lokalne vlasti su bile prinuđene da preminule srpske ratnike sahranjuju u specijalnim grobnicama na obali ovog ostrva, a kada više ni to nije bilo moguće, tijela preminulih su sahranjivali u dubinama Jonskog mora. To mjesto u dubini plavog Jonskog mora nazvano je Plava grobnica.

Koliko su Grci saučestvovali u patnji srpskog naroda dovoljno govori i podatak da se u moru sa strane Plave grobnice Srbi i Grci se ne kupaju iz poštovanja prema preminulim srpskim ratnicima.

Iako je ostrvo Krf poznato po mnogobrojnim ribarima, 50 godina nakon tragične sudbine srpskih ratnika, nijedan od njih nije zabacio svoju mrežu u blizini ovog ostrva. 

Pukovnik VRS Mihajlo Nikolić zajedno sa delegacijom udruženja starješina VRS položio je cvijeće u more na mjestu gdje su srpski ratnici sahranjivani. Nakon toga profesorica iz Brčkog pročitala je dio iz teksta Milovana Bojića “Plava Grobnica”.

Straješine VRS nakon ostrva Krf i Vido uputili su se ka manastirima Meteori. Uz upoznavanje sa istorijom ovog nesvakidašnjeg čuda posjetioci su obišli sve manastire na okolnim uzvišenjima koji liče na sve ali najmanje na ovozemaljsku silu.

Osim Meteora put ih je vodio i ka hramu Svetog Dimitrija u Solunu i crkvi Svetog Spiridona u gradu Kerkira gdje su se poklonili moštima ovih svetaca i prisustvovali su jutarnjoj molitvi.

Nakon Kerkire uputili su se ka Makedoniji i istorijskom gradu Ohridu koji je u najbolje vrijeme imao tačno 365 crkvi. Za svaki dan u godini po jednu crkvu. Uz odlično vođenje lokalnog turističkog vodiča upoznati su sa istorijom ovog nekadašnjeg srpskog grada.

Sa Ohridskog jezera put su nastavili ka Srbiji i gradu Vranju. Na ulazu u grad Vranje starješine koji su putovali sa dva autobusa sačekalo je prijatno iznenađenje. Po naredbi komandanta Četvrte brigade KoV brigadnog generala Novice Petrovića i brigadnog generala Zorana Lubure (u penziji) bivše starješine VRS dobili su policijsku pratnju pod rotacijama do kasarne u Vranju. U kasarni su ih dočekali oficiri Vojske Srbije, zajedno sa predsjednikom Subnor-a i doskorašnjim gradonačelnikom grada Vranje.

Uz osveženje u vidu toplog vojničkog čaja, kafe i soka članovi organizacije koja okuplja bivše starješine VRS pripadnici Vojske Srbije upoznati su sa prošlošću Prvog puka odnosno Četvrte brigade kopnene vojske.

Ponos Četvrte brigade kopnene vojske je spomen-soba koja se nalazi u kasarni „Prvi pešadijski puk knjaza Miloša Velikog“ u Vranju, u kojoj su od zaborava sačuvane uspomene na vojnike, policajce i građane Vranja i Pčinjskog okruga poginule u svim ratovima od 1878. godine. Spomen-soba je otvorena za sve posjetioce.

Nakon kasarne u Vranju posjetili su i obližnju Vranjsku banju gdje je iskazana mogućnost za rehabilitaciju pripadnika VRS koji imaju medicinske probleme sa kostima i kičmenim dijelom tijela. Uskoro se očekuje potpisivanje ugovora koji će omogućiti da borci VRS koriste ovo lečiliste i da to plaćaju u 6 rata uz veći popust ukoliko imaju i državljanstvo Srbije. Taj popust omogućava država Srbija svojim građanima.

Vranjska banja je bilo zadnje odredište na ovoj fakultativnoj ekskurziji u organizaciji Komisije za društvene djelatnosti OSTA VRS te su se nakon te posjete uputili ka Republici Srpskoj puni lijepih utisaka sa ovog putovanja.

Moramo istaći da onolika srdačnost pripadnika Vojske Srbije iskazana u kasarni u Vranju nije bila očekivana nakon iskustava u Republici Srpskoj koja imaju svi pripadnici VRS gdje su rijetke svečanosti da su dobrodošli gosti. Kako je krenulo u Srpskoj uskoro će biti sramota reći da si bio pripadnik VRS. To bi trebalo pod hitno promijeniti i vratiti dostojanstvo svakom pripadniku Vojske Republike Srpske, pa bio on mjesec dana ili 4 godine učesnik rata! A to se može postići samo povećanjem boračkog dodatka i da borački imaju svi pripadnici VRS naravno shodno svom učešću u ratu i nabavkom svečanih uniformi koje će bivši borci oblačiti i nositi na raznim svečanostima i danu njihove jedinice ili danu VRS.

Dragoslav Dado Todorović/Krf 6. april 2023

Korišteni izvori: Wikipedija, internet stranice gradova Ohrid, Vranje i Solun.

Dijelovi djela “Plava grobnica” M. Bojića

Foto: TD portal/Dado Todorov; društvene mreže; Srpska kuća Krf