Dvanaest tajanstvenih noći: Staro vjerovanje sačuvano još samo u selima

Prema starom vjerovanju, koje se čuva samo još u selima, od pravoslavnog Božića 7. januara do Bogojavljenja 19. januara traju takozvani „nekršteni dani„. Navodno, tih dvanaest dana, a naročito noći – „nisu se sklonile pod krst“, pa su zato izuzetno tajanstvene i sumnjive jer po njima divljaju razna folklorna bića iz prehrišćanskih vremena.

Etnolozi su zabeležili različite verzije ovog vjerovanja, a sve se svode na isto: ko bi se noću zatekao napolju, možda zato što se vraćao sam sa neke slave ili druženja, rizikovao je da ga napadnu opasne nevidljive ili vidljive sile. Osobito velik strah budila je izvesna avet koju su srpski seljaci zvali „karakondžula“ (grčki: karakoncolos, vampir) i koja ima moć da nedužnog prolaznika zajaše i tera ga da trči dok ne padne od iznemoglosti, od čega može da se razboli, ponekad i sa smrtnim ishodom.

Oni koji su preživeli napad ove mračne pojave, opisivali su da ih je jahalo nešto čupavo, izgledom nalik na ogromnu mačku koja laje kao pas (?!) i veoma teško. Napadnuti su po tijelu imali prave rane ili modrice.

Ili su možda crveni čovečuljci?

Po drugoj verziji, noćne prolaznike napadaju crveni čovečuljci sa velikim kapama koji strahovito štipaju i grizu oštrim zubima. U nekim krajevima, napadač je potpuno nevidljiv, samo se oglašava strašnim zvucima pre nego što napadne.

Hranjeno mnogim pričama uz vatru, ovo vjerovanje bilo je rasprostranjeno čak i na početku dvadesetog vijeka, uvijek sa novim i još strašnijim dodacima i pojedinostima. Sela su dugo bila lišena svakog javnog osvetljenja, a po dugim zimskim noćima vrlo mračna. Fenjeri i petrolejke bile su tehnička novotarija dostupna imućnijim domaćinstvima, putevi često zavejani debelim snegom u ovo doba godine, a obližnje selo ili salaš tako daleko kao da je preko svijeta.

„Gde ćeš po mraku?“

Zato su seljani nastojali da goste, svakojakim ubeđivanjem, zadrže na prenoćištu do svitanja i bijeloga dana. „Kuda ćeš po toj pomrčini„, govore i danas mnogi stariji ljudi kad vide da su mladi baš rješili da nekuda idu a napolju mrak. Ko bi baš morao da pođe kući noću, nastojao je da ne ide sam, ili da barem uz sebe ima crnog psa, glogov trn ili britvu crnih korica. Djeca, razumljivo, nisu puštana napolje od sumraka do jutra.

Međutim, kako su ovo vjerovanje održavali čestiti trezveni seljaci koji noću ne lutaju van granica svog imanja, isto tako su ga i raskrinkali. „Koješta“, govorili su, „kakve karakondžule i bakrači, to su se skupili neki nasilnici, pa napali i prebili nedužnog prolaznika, ili možda našli priliku da se osvete nekom ko im se zamjerio – zamaskirali se u strašila, obukli životinjske kože, a po mraku ne treba čovjeku mnogo da bi se izbezumio od straha„.

Posle par čašica, i sopstvne noge su neprijatelji

Ovo shvatanje su i potvrđivali, okupljajući se i rasterujući nasilnike, batinama ili pucanjem iz lovačkih pušaka. Sve ostalo, po njihovom shvatanju, samo su priče od kojih se više ni djeca ne plaše. A izjave napadnutih? Pa, ako napadnuti nisu bili baš trezni (čest slučaj u doba zimskih praznika i okupljanja), moguće je i da su se negdje izvrnuli u jarak ili niz strminu, a kad su došli sebi, nisu se sjećali šta ih je snašlo.

Ulično osvetljenje, doba interneta i baterijske lampe koje danas ima svaki mobilni telefon znatno je uticalo da se vjerovanje u „nekrštene dane“ premjesti u etnografsku delatnost i među korice knjiga o narodnim običajima.

Autorka